Dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe – co warto wiedzieć?
W przypadku dziedziczenia można mówić o dwóch sposobach postępowania, to jest ustawowym oraz testamentowym.
Dziedziczenie ustawowe jest regulowane poprzez przepisy prawa spadkowego. Zasadniczo ten rodzaj dziedziczenia znajduje zastosowanie w dwóch przypadkach. Zapewne najczęstszą podstawą do działania właśnie w tym trybie jest brak testamentu. Jeżeli osoba zmarła nie pozostawiła takiego dokumentu, osoby po niej dziedziczące otrzymują odpowiednie części spadku zgodnie z zapisami ujętymi w przepisach. O tym, kto jest uprawniony w pierwszej kolejności do przejęcia majątku informuje Kodeks cywilny w artykułach 931-935 (Dz.U.1740 t.j.). Wśród osób tych można wymienić na przykład: dzieci i współmałżonków, rodziców, dziadków czy rodzeństwo. Ponadto zasady dziedziczenia ustawowego dotyczą sytuacji, w których testament został spisany, jednak osoby w nim powołane nie wyrażają chęci przyjęcia spadku lub też z różnych przyczyn nie mogą tego zrobić.
Każdy człowiek może też samodzielnie zarządzić, co stanie się z jego majątkiem w momencie śmierci. Drugim sposobem na rozporządzenie majątkiem po zmarłej osobie jest dziedziczenie testamentowe, opierające się oczywiście na zapisach umieszczonych w testamencie (do spadku może zostać powołana dowolna osoba lub osoby). Testator, czyli osoba sporządzająca taki dokument, musi zrobić to samodzielnie i w każdej chwili może swoje decyzje odwołać – jednak nigdy do sporządzenia testamentu, jak i jego zmiany nie może wyznaczyć pełnomocnika. Nie jest również możliwe wyrażenie woli, na przykład małżonków, w ramach testamentu wspólnego. Testament ma ponadto pierwszeństwo nad dziedziczeniem ustawowym.
Testament a zachowek
Chociaż testament może zmienić kolejność dziedziczenia, to nie wpływa on automatycznie na pozbawienie praw do majątku osób do tego upoważnionych, czyli najbliższych krewnych lub małżonka. Nawet, jeśli osoby wymienione w ustawie jako potencjalni spadkobiercy zostaną pominięte w testamencie, przysługuje im prawo do zachowku.
Czym zatem jest zachowek? Jako świadczenie został ustanowiony w celu zapewnienia najbliższym osobom zmarłego rekompensaty w przypadku wykluczenia ich z testamentu lub też uwzględnienia ich, jednak w znacznie niższym stopniu, niż przewiduje ustawa. Chociaż instytucja zachowku wzbudza tak krytykę, jak i aprobatę, nie będziemy w tym miejscu polemizować nad jego zasadnością. Jako prawnicy pomagamy natomiast Klientom w dochodzeniu wypłaty zachowku – a do niej zobowiązani są w równej mierze spadkobiercy testamentowi.
Osoby zadające sobie pytanie, czy testament zwalnia od zachowku musimy w tym miejscu poinformować, że testator ma również prawo odmówienia zachowku – musi jednak w testamencie wskazać konkretną i solidnie ugruntowaną przyczynę takiej decyzji.