Sposób na odzyskanie pieniędzy od nieuczciwego dłużnika - skarga pauliańska

Skarga pauliańska jest często stosowana do kwestionowania umowy sprzedaży bądź darowizny nieruchomości albo innej części majątku dłużnika. Instytucja skargi pauliańskiej została uregulowana w art. 527 kc – art. 534 k.c. Zgodnie z art. 527 kc:

• 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. 
• 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
• 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
• 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Skarga pauliańska ma na celu ochronę wierzyciela przed krzywdzącym go działaniem dłużnika. Przyznaje ona wierzycielowi uprawnienie do zaskarżenia czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, czego konsekwencją może być uznanie tych czynności za bezskuteczne wobec skarżącego.

Jak wskazuje dr nauk prawnych Anna Stępień-Sporek, dla wystąpienia z żądaniem uznania czynności prawnej za bezskuteczną niezbędne jest:

• pokrzywdzenie wierzycieli, 
• uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią, 
• działanie dłużnika ze świadomością (zamiarem) pokrzywdzenia wierzycieli, 
• wiedza osoby trzeciej lub możność dowiedzenia się o tym przy zachowaniu należytej staranności.

Dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, jeśli zdaje sobie sprawę, że dokonanie czynności prawnej może doprowadzić do stanu, w którym zaspokojenie wierzycieli z jego majątku będzie niemożliwe. Pokrzywdzenie wierzycieli ma miejsce wtedy, gdy wskutek czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność należy rozumieć jako aktualny brak możliwości dłużnika wywiązania się z zobowiązań finansowych, jednak należy pamiętać, że nie jest to równoznaczne z ogłoszeniem upadłości. Niewypłacalność występuje, jeżeli egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie doprowadzi do zaspokojenia roszczenia wierzyciela (zob. A. Stępień-Sporek [w:] Kodeks cywilny…, red. J. Ciszewski, 2014, kom. do art. 527, nt 4).

Innymi słowy, skarga pauliańska ma zastosowanie jeśli:

• istnieje zaskarżalna wierzytelność pieniężna wierzyciela,
• dłużnik wyzbył się swojego majątku na rzecz osoby trzeciej,
• dłużnik działa świadomie ( z zamiarem) z pokrzywdzeniem wierzyciela w momencie dokonywania czynności z osobą trzecią,
• osoba trzecia osiągnęła korzyść majątkową,
• osoba trzecia działa w złej wierze tzn. wie lub może się dowiedzieć o świadomości dłużnika, że działa z pokrzywdzeniem wierzyciela.

Przedmiotem ochrony skargi pauliańskiej jest wierzytelność pieniężna istniejąca i zaskarżalna w chwili dokonania zaskarżonej czynności i wytoczenia powództwa. Wierzytelność ta nie musi być natomiast ani wymagalna w chwili wytoczenia powództwa, ani stwierdzona wyrokiem. Przedmiotem ochrony skargą są różne wierzytelności, nawet pierwotnie niepieniężne, w których pojawiło się zastępcze świadczenie pieniężne, np. wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia. (wyrok SN z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 323/12).

Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. 

Oznacza to, że wierzyciel, wobec którego czynność zbycia majątku przez dłużnika została uznana za bezskuteczną, ma pierwszeństwo w odzyskaniu swojej wierzytelności z przedmiotów majątkowych, które na skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika bądź do niego nie weszły, przed wierzycielami osoby, na rzecz której nastąpiło zbycie majątku przez dłużnika.

Istotną kwestią jest to, iż uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.

Jeżeli zostaną spełnione powyższe przesłanki warto rozważyć wystąpienie ze skargą pauliańską, celem odzyskania pieniędzy od nieuczciwego dłużnika.